Barış'ın Yazıları

Yakın dönemde dile getirilen bir konu var, sıfır reel faiz. Bir kesim bunu hükümetin oy kitlesini etkileme amaçlı deklare ettiğini söylüyor, bir kesim ise bu reel faiz oranının kimin için ayarlanması gerektiğini tartışıyor. Söz konusu yerli yatırımcı için reel faizin sıfırlanması ise durum ve yorumlar farklı, yabancı yatırımcı için reel faizin sıfırlanması halinde durum ve yorumlar farklı. İkisini de ayrı ayrı incelersek;

Yerli yatırımcı için reel faizin sıfırlanması demek, “yatırım yapma, elindeki parayı harca” demektir. Piyasada dolaşan para miktarı artacak ve sürekli ısınmakta olan ancak soğutulamayan piyasanın ısısını yükseltici etkisi olacak demektir.

Yabancı yatırımcılar için reel faizi sıfırlamak ise bugünkü konjonktürde ateş ve barutla oynamaya başlamakla eş anlamlı yorumlanabilir. Cari açığın kronikleştiği ve Dış ticaret açığının kontrol altına alınamaz hale geldiği (çünkü ucuz dövizle yapılan ithal harcamalar artmakta), ihracatın döviz, döviz kuru ve ithal edilen ara mallara bu denli bağımlı hale geldiği bir piyasada yabancıları kaçıracak hareketlerin sadece yıkıcı etki gösterecek olmaları sürpriz olmayacaktır. Dövizin nispeten yatay seyrinin oynaklaşmaya başlaması ekonomik anlamda olumsuz sonuçlar doğuracaktır (Döviz borcunun pahalılaşan dövizle ödeme zorunluluğu gibi). Yabancı yatırımcıların varlığının ekonominin şu anki dengesi için bu denli önemli olduğu bir ortamda yabancılar için reel sıfır faiz uygulamasının bir süre daha beklemede kalacak bir fikir olacağı aşikardır.

Okuduğum yazarların söyleyemediği ya da belki düşünmedikleri bir noktaya parmak basmakta fayda görüyorum. Reel sıfır faiz yerli ve mevcut yabancı yatırımcılar için yeni alternatif arayışı anlamını içermektedir. Bu paranın Türkiye’de değil reel getiri sağlayabilecekleri diğer ülkelere kayması anlamını taşımaktadır. Yabancı ülke dış borçlanma kağıtlarına ya da emtia ürünlerine (altın, petrol, değerli maden, buğday, vb.) yapılacak olan yatırımı arttırıcı etkisi olacaktır. Bunu yapabilecek bilgi ve eğitim ayrıca da sermayeye sahip kesim Türkiye’de verilecek olan sıfır reel faize yetinmeyeceği için yatırımlarını yeniden şekillendirme şansına sahip bir şekilde alternatiflerini değerlendirecek ve Türkiye pazarından çıkış gerçekleştireceklerdir. Reel sıfır faiz oranının gerçekleriyle yaşamak zorunda kalacak olan hali hazırda zaten geçim sıkıntısı yaşamakta olan borçlu halk kesimi olacaktır. Reel Faiz, nominal faiz oranından (piyasa faiz oranı) enflasyon oranının çıkarılmasıyla hesaplanabilir. “Faiz, enflasyonun sonucu değil, sebebidir.” fikrinin doğruluğu kabul edildiği durumda, yıllık enflasyonun %3 gibi gelişmiş ülkelerin standartlarına indirmek mümkün olsa bile (ki şu anda mümkün görünmemektedir) tanım itibariyle sağlanan sıfır reel faiz getirisi sonucu halkın alım gücü sabit kalmamakta yıllık enflasyon oranı kadar sürekli değer yitirmektedir. Bunun nedeni enflasyonu sıfıra çekebilmek için nominal faiz oranlarının sıfır olarak belirlenecek olmasıdır. Bu durum borcun hızla ve katlanarak artacağı sonuçlar doğuracaktır. Bu noktada eklemek isterim ki mevcut durumda hiç borcu olmayan bir vatandaş bile yaşam standartını koruyabilmek için borçlanmak zorunda kalacaktır.

Yabancı yatırımcılar Türkiye’ye borç sıcak para ile gelirken Türkiye’de elde ettiği ancak kendi evinde bulamadığı reel getiri fırsatının ortadan sıfır reel faiz sonucu kalkması ile tasarruflarını yeni yatırım alanlarına kaydırma konusunda zaman kaybetmeyeceklerdir. Yabancı yatırımcıların piyasadaki paylarının ortalama olarak yarıya yakın olduğu değerlendirildiğinde ise bu tür bir çıkışın Türk ekonomisine zarar vereceği görülmektedir. Yabancı yatırımcıların büyük ölçeklerde çıkış gerçekleştirmeleri dövizin yukarı yönlü hareketine yol açacaktır. Türk Lirası’nın bu gibi bir durumda kontrolsüz değer kaybı, döviz borcu olan kesimi ciddi şekilde etkileyeceği açıktır.

Diğer bir yandan, sıfır reel faiz için örnek gösterilmekte olan gelişmiş ülkelerin ekonomik durumlarının Türkiye ile karşılaştırmaya uygun olmadığı hatırlanmalıdır. Japonya uzun yıllar faiz oranlarını sıfır düzeyinde tutmasına karşın halkın büyük çoğunluğunu gelirlerinin  yarısına yakınını tasarruf etmekten alıkoyamamaktadır. Japonlar kültürel olarak tasarrufa önem veren bir millet olmanında etkisiyle tasarruf kararlarını cari faizden bağımsız olarak sürdürmektedirler. Ayrıca, Japon ekonomisi bu dönemde enflasyon ile değil deflasyon ile mücadele halinde olmuştur. Amerika örneği ele alındığında ise çok daha farklı bir tablo ile karşılaşılmaktadır. Amerika, 2007 finansal sektör krizi sonrası indirmiş olduğu faiz oranlarını tüketimi canlandırmak amacıyla düşük seviyelerde tutmaktadır. Uzun süre düşük seviyede kalan faiz oranları sebebiyle dünya çapında enflasyon baskısı hissedilmeye başlanmıştır. Elbette enflasyon riskinin öngörülmesinde kriz süresince gerek FED gerekse Avrupa Merkez Bankası tarafından piyasaya enjekte edilen likiditenin de etkisi mevcuttur. Türkiye gibi tasarruf oranı zaten düşük bir ülkede tasarruf oranlarını teşvik edecek kararlar yerine tasarruf etmeyi engelleyici kararların uygulamaya konulması hali hazırda tasarruf etmekte zorlanan kesimlerin yaşam kalitesini ciddi anlamda düşürücü rol oynayacaktır (Türk toplumu yaklaşık %14 civarında tasarruf yaparken, yapılan yatırımlar %24 düzeylerine yakın bulunmaktadır ve aradaki %10’luk bant tamamen dış kaynak ile finanse edilmektedir). Öte yandan Amerika piyasalarını canlandırma çabası ile takip ettiği düşük faiz politikasının Türkiye için uygulamaya konulması demek, mevcutta sıcak olan piyasanın  talep artışı sonrası daha da ısınmasına yola açmak demektir.

Konuya yabancı yatırımcının geldiği coğrafya ve köken olarak incelenecek olursa sıfır reel faiz Batı ekonomisini kendisinden uzaklaştırıcı bir etkiye sahipken, doğu ve özellikle islami kesime çekici görünebilecek özellikleri muhafaza etmektedir. Türkiye’nin konjonktürel olarak sahiplendiği, Orta Doğu Ülkelerinin Liderliği rolü çerçevesinde batılı yatırımcıların yerini müslüman yatırımcıların doldurucu etki göstermesi şaşırtıcı olmayacağı gibi sorun sadece ölçek boyutuna indirgenebilir bir sorun haline gelmektedir.

Sıfır reel faiz yakın zaman içerisinde uygulamaya konulabilecek bir uygulama gibi durmasa da yatırımcısı cezbedilmek istenen kesime hitap edilmesi çokta yadırganabilir bir durum olamaz. Hedefin ne kadar gerçekleştirilebilir olduğunu ise zaman gösterecektir.

Seçimden 1 ay önce yazmış olduğum “Seçim’e Doğru Geri Sayımda” başlıklı yazımda AKP’nin yaratmış olduğu “vazgeçilmezlik” ilkesinden bahsetmiş, seçimi kazanmak isteyen diğer partilerin bu duruma karşı strateji geliştirmeleri gereğini  anlatmaya çalışmıştım. Seçim sonuçları, AKP’nin bu kozu kullanmayı çok iyi bildiğini kanıtlamış oldu. “İstikrar Sürsün, Türkiye Büyüsün” gibi anlamlı ve iddialı bir söylemle yola çıkmak, oy verecek insanlar üzerinde kuşkusuz çok etkili olmuştur. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan 2007 seçim sonuçlarının ardından yaptığı türde bir konuşma ile uzlaşma, barış ve yapıcılık içerikli mesajlar dağıtmaya devam etti. Söylemlerindeki samimiyeti elbette zaman gösterecektir. Üst üste 3. kez Başbakan olan Recep Tayyip Erdoğan’ı ve ekibini başarıları nedeniyle kutlamak gerekli. Umarım, çağdaş uygarlık düzeyini yakalama, barış ve huzuru sağlama, yaşam kalitesini yükseltme,  konularındaki çalışmalarında bilimin rehberliğine gereken önemi verirler.

Seçimle ilgili ben sıcak fikir ortaya koyana kadar bir sürü yeni gelişme olmuş olsa dahi ben olayları en başından alarak anlatmak niyetindeyim. Sandıktan %50 AKP, %26 CHP ve %13 MHP çıkarken 36 bağımsız milletvekili seçilmişti. Oy oranları fazla yorum yapmayı gerektirmeyecek netlikte ve çok önemli bir mesaj içermekte aslında. Türk seçmeninin sandıkta oy kullanırken neye bakarak oy kullandığı bilgisini içerisinde saklayan bir sonuçla karşı karşıyayız. Temel olarak düşünce yapısını bilimsel ve dogmatik düşünce olarak ikiye ayırabiliriz. Bu temelde bilimsel düşünce ve dogmatik düşünce ciddi şekillerde birbirlerinden farklılık göstermektedirler. Bunlara biraz derinlemesine bakarak seçmenin düşünce yapısı hakkında fikir sahibi olmak mümkündür.

Bilimsel düşünce olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurmayı, araştırmacı yapı içerisinde olmayı, gelişmiş, gelişen ve gelişecek olayları bir bütün içinde sorgulayabilmeyi, konular hakkında okumayı ve genel anlamda anlamadığı konular üzerinde düşünmeyi, eleştirmeyi ve yeni bir fikir ortaya çıkarmayı gerekli kılar. Özünde bilimsel düşünce tez-antitez-sentez sac ayakları üzerine kurulmuş bir düzendir. Hemen her konu hakkında bireylerin fikirleri mevcuttur. Buna karşı görüş antitezi temsil eder ve tezin eksik ve yanlış gördüğü yanlarını düzeltmeyi amaçlar. Sonuç olarak ise sentez ortaya çıkar. Tez ve antitezden bağımsız bir görüş oluşmuştur ve her iki fikri savunan bireylerin ortak görüşü olarak ortaya çıkmış sonuçları temsil eder. Sentez sadece geçici bir süre için sonuç olarak kalabilir ve kendisine karşı oluşturulacak karşı tezler ile birlikte yeni bir tez halini alır. Bilimsel düşünce ortamında amaç insanların yaşam kalitelerini yükseltmek amacıyla ortak bir uzlaşı noktasının arandığı bir süreçtir. İnsanlar kendileri için iyi olduğunu düşündükleri fikirlerin savunucularıdırlar ve karşılıklı tartışma ortamı içerisinde bir uzlaşma noktası bulurlar.

İkincil olarak ele aldığımız dogmatik düşünce sistemindeyse doğru ve yanlış düşünce yer almamakta, var olan düşünce ve bilgi doğru kabul edilmekte ve sorgulanmamaktadır. Mevcut bilginin doğruluğuna sonsuz bir inanç söz konusudur ve doğru olduğu savunulan bilgi herhangi bir bilimsel bilgi olmasa dahi sonuna kadar savunulur. Burada amaç bir uzlaşı noktası bulma amacı değildir, ikna söz konusudur. Dogmatik düşünce yapısına sahip olan kimse ile tartışan karşıt görüşlü bir kimse ya ikna olur ya da ikna eder. Ancak oluşacak uzlaşı noktası mevcut fikirlerden birisidir. Yeni ve yapıcı bir fikrin sentez olarak ortaya çıkma ihtimali mevcut değildir. Dogmatik düşünce yapısı içerisindeki en dikkat çekici özellik, biat kültürünün çok derin bir şekilde yerleşik olmasıdır. Kimse söz konusu bilgiyi kendisi sorgulamaz ve kendisine sunulan şekli ile kabul etmeye hazırdır. Kendisinden üst gördüğü kimselerin kendisi yerine gerekli sorgulamayı yaptığı varsayımını taşır.

Bilimsel ve dogmatik düşünce yapılarının ışığında baktığımızda sadece Türk toplumunun değil, günümüzde pek çok toplumun dogmatik düşünceler ile hareket ettiklerini, eğilimlerinin dogmatik ve tartışmaya kapalı olduğunu görürüz. Karşılıklı ikna etme çabaları mevcuttur. Dogmatik düşünce sahibi tartışılan konuyu kendisi sorgulamadığı için çoğu zaman bir tartışma içerisinde kendisini kapana kısılmış ve sıkıştırılmış ve sınırlanmış hissetme eğilimindedir. Savunduğu fikri düşünmeden savunma çabasının sonucu olarak tartışmak istemeyebilecektir. Savunduğu kendi fikri olmadığı ve biat ettiği fikir eleştirildiğinde sinirlenecek ve tepkisel davranışlar gösterecektir.

Özelde Türk toplumuna bakılırsa, Türk toplumu son derece dogmatik bir yapıya sahip bir topluluktur. Bilgi sahibi kimse olarak görünen, toplum tarafından kabul edilmiş kimselerin düşünceleri benimsenir ve sorgusuz olarak biat edilir. AKP’nin %50 oy oranına ulaşmasının arkasında yatan sır işte bu biat kültürüdür. Saldırı olarak algılanan eleştirilere tepki olarak verilen oylar söz konusu olabilir. Recep Tayyip Erdoğan’ın söylemlerinin eleştiriye kapalı olmasının, eleştirenlerin çok ciddi yaptırımlara maruz kalmasının altında eleştirilerin yapıcı bir sürecin parçası olarak algılanmaktan uzak bir şekilde dogmatik yapıyı yıkıcı bulunmasıdır. Biat edilmesi istenen söylemler haricindeki söylemler konu dışı arz edilir ve herhangi bir önem verilmez.

Mevcut durum içerisinde AKP aslında Cumhuriyet içerisinde bilimsel düşünce temelleri içerisinde yaşamakta olan insanları sadece kendi söylemlerine biat eden milyonlara çevirme yarışında açık ara önde gitmektedir. Seçimden önce ve sonra isyan edilen onca haksızlığa rağmen, olaylara eleştirel yaklaşamamanın bir sonucu olarak dogmatik düşünce seçim zaferi kazanmıştır. Cumhuriyet ve bilimsel düşünce içerisinde yaşamaya alışmış milyonlar ise bu sürecin sonunda Cumhuriyet içerisinde yaşamını sürdüren kullara dönüştürülmektedir. Cumhuriyet’te kul olmak, Cumhuriyetin ön gördüğü çağdaş uygarlık seviyesini, bilimsel düşünce yapısını, olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkisini, olayları sorgulamayı bırakıp, Cumhuriyet’in bizler adına iyi yönetildiği inancı ile Cumhuriyet’i yönetenlere tam teslimiyet halini içermektedir. Cumhuriyet’te kul olmak, hapsedildiğini bilmeyerek kendisini özgür zannetmekle mümkündür. Yeni fikir üretemeyen bir toplum, Cumhuriyet ile yönetilemez. Cumhuriyet, yeni fikirlerin mevcut olduğu, eleştiri ortamının toplumu ileri taşıdığı bir süreçte yaşanabilir. Cumhuriyet’te Kul Olmak, kulların kendilerinin yaşadıkları yaşam şeklinin Cumhuriyet olduğuna inanması ile mümkündür.

12 Haziran 2011 de genel seçim gerçekleştirilecek. Seçim turları başladı ve tüm hızıyla devam ediyor. Bütün parti başkanları kendilerini ifade etmek için meydanlara inmiş durumdalar. Hükümet yaptığı icraatleri anlatıyor ve devamı için oy alabilmek için çalışırken; muhalefet, hükümetin yanlışlarını gündeme taşıyarak bu yanlışların düzeltilmesi sözü üzerine oy toplama çabası içerisinde. Yapılan anketlere bakılacak olursa AKP %37-50 aralığında, CHP %27-40 aralığında, MHP %13-17 aralığında yer alıyorlar. Bir önceki seçimlerde %47 gibi ciddi bir oy oranı ile hükümeti kuran Başbakan Recep Tayyip Erdoğan partisi için hedef olarak iddialı bir oran olan %50’yi gözüne kestirmiş görünüyor. Bu orana ulaşır ya da ulaşamaz tartışması bir kenara AKP’nin bugün bu kadar oy alabilirliğinin tartışmasının yapılabiliyor olmasının en büyük etkeni özünde basit bir sebebe dayalı duruyor ve benim kişisel görüşüm olarak muhalefet bu hipotezi çürütecek bir tez üretebilmiş ve seçmenin aklını çelebilmiş değil.

AKP 2002 de gerçekleşen seçimlere bana göre ilginç bir parola olan ¨tek başına iktidar¨ ile yola çıktılar. Bir koalisyon hükümetinin anlaşmazlıkları ve yaşanan 2001 krizinin de etkileri dahilinde dahiyane olduğu ispatlanmış bir parola olduğu aşikar. Tek başına iktidar olmak isteyene hızlı bir oy akımı olmuştu. Hafızam yanıltmıyorsa o dönemde AKP tarihinde ilk defa seçimlere katılıyor olmasına karşın %100 oy alırsak seçimleri iptal ederiz, muhalefetin olmadığı bir parlemento düşünülemez gibi açıklamalar da düzenlemekteydi. 2002 seçimlerinin ardından 2007 seçimlerinde ise yeni bir furya ve parolaya ihtiyaç duydular. Bu belki de bir anlamda sonun başlangıcıydı, diğer tüm partiler için. AKP çok stratejik olarak yüksek olmayan bir sesle ¨tek parti hükümeti devam ederse, istikrar devam eder¨ imajını vurgulamaya başladı. Bu yerinde alınmış ve etkili bir karardı. Kimse sağlanmış istikrarın bozulmasını isteyecek değildi. İstikrarın sağlanmasına karşılık verilen taviz ve uygulama hataları, verilen kötü kararlar pahasına bu korunması gereken bir istikrar haline gelmişti. Özünde kitlelerin bilinçaltına işlemiş bir statüko idi bu. Çünkü insanlar yaşadıklarını bir kenara bırakıp, istikrarın daha önemli olduğuna kanaat getirebiliyorlardı. Bu kanaatı getirenlerin kim olduğu çokta önemli değildi çünkü herkesin bu sonuca şu veya bu şekilde varması için gerekli çalışma ve çaba yine AKP tarafından gösterilmekteydi. 2007 yılı seçimlerinde bir anlamda beklenen bir anlamda beklenmeyen gerçek oldu. AKP %47 gibi bir oy oranı ile yeniden hükümeti kurma görevine gelmişti. Bu azımsanabilecek bir oy oranı olmasa da yaratılmış olan, ¨Biz yoksak, istikrar yok¨ şifrelemesinin en büyük zaferiydi. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, seçim sonuçlarının açıklandığı akşam basın toplantısında toplumun bütün kesimlerini kucaklayan bir konuşma yapmış, %47 ile gözü korkmuş olan kesimin bir nebze korkusunu dindirme ve ortamı bir parça sakinleştirme çabası içinde görünmüştü. Ancak icraat ile pekiştirilmeyen sözün hiç bir anlamı olmadığını çok kısa sürede tüm Türkiye öğrenecekti. Bilinen ama dillenmeyen senaryo gerçekleşmeye başlamıştı. 12 Eylül 2010 da referandum ile yeni bir yasa düzeni meclisten geçmiş oldu. AKP gücüne güç katmış önüne çıkanı ezerek, yoluna devam ediyordu. Referandumda sağlanan %58 gibi bir çoğunluk öngörülenin üzerinde bir sonuçtu. Ancak zihinlere iyiden iyiye yerleşmiş olan bir kodlama vardı. Artık ya AKP’li idi insanlar ya da değildi ve kimse AKP’nin karşısında olmak istemiyordu. Karşısında olduğunu söyleyene ciddi yaptırımlar uygulanıyor, yıldırma çalışmaları karşı ses olanların üzerine yoğunlaşıyordu.

Bu güne gelecek olursak, AKP iyiden iyiye zihinlere yerleştirdiği ¨Ben yoksam, iyi giden hiç bir şey yok¨ fikrini 2011 seçimlerinde de kullanmak için elinden geleni ardına koymuyor. Bir çokları yapılan anketlerin geçerliliğinin ne olduğunu tartışmaya devam ediyor. (Anketin doğasından kaynaklanan bir tartışma, kesinlikle normal) CHP oyunu %20 bandından %30 ve hatta %40 bandına taşımaya çalışıyor ancak bu içinde bulunulan durum için yeterli bir çaba değildir. AKP 2002’den beri sürdürmekte olduğu ¨Vazgeçilmezlik¨ kartını her oynadığında, seçmenlerin arasında her zaman bu blöfü göremeyecek ve oy-unu blöfe göre şekillendirecek bir kesim olacaktır. Kanımca, sorun tam bu nokta da çıkmaktadır. CHP vatandaşı ilk önce AKP hükümeti gittiği taktirde mevcut durumun daha kötüye gitmeyeceğine ikna edebilmek durumundadır. AKP’nin her parti kadar vazgeçilebilir bir görüş içerisinde olduğunu anlatmalıdır. AKP yerine CHP ya da bir başka partinin gelmesinin Türkiye Cumhuriyeti için 8 yılda yaşananlardan sonra kolay olmayacağı kesindir. Mevcut korku sadece AKP korkusu değildir artık, dövizin değerinin devalüasyon sonucu alıp başını gitmesi korkusudur, Borsanın yükselmez bir iniş trendine girmesi korkusudur, mevcutta yaşanan sanal iyi havanın bozulmasının korkusudur, para kaybetme korkusudur, mevki kaybetme korkusudur, can korkusudur. Korkularımızı zamanında yenemezsek bütün bunlar var olmakla yok olmak arasındaki o ince çizgide yürürken ki son adımlarımız olması korkusunun yaklaşıyor olması durumudur. AKP 2002’den bu güne çok şeyler değiştirmiş olabilir. Gerçekliğin ötesinde güzel bir oyun çıkartıyor olabilir ancak perde kapandığında hesap vermek zorunda kalacağımız bir borç birikmektedir. Yaşanan refah döneminin ödemesinin ertelemesi sonsuza dek süremeyeceği için biriken borç bir gün mutlaka ödenecektir. Gün zararı durdurma kararının alınabilirliğinin tartışılması gereken gündür.

Son Söz: Zararın neresinden dönersen dön, kardır. Kar bir süre ele gelmeyebilir ancak zarar etmenin durması kar etme yolunda ciddi bir adımdır.